Người ta hay nói “90%, có khi 95%, nhà đầu tư thua lỗ”, dù không có thống kê chính xác nhưng cảm quan của tôi là đúng. Thua lỗ là khổ rồi, chẳng ai muốn đem con gà ra chợ mong đổi được con trâu, thế mà khi về mất luôn cả gà. Thế là từ đó sinh ra bao nhiêu đau khổ, oán trách, chửi bới từ thằng Chủ tịch úp bô đến thị trường này như đánh bạc.
Trong đạo Phật, mọi nỗi khổ đều bắt đầu từ tam độc Tham, Sân, Si. Chứng khoán tự thân nó là một xã hội thu nhỏ: số người tham gia đủ lớn, đủ thành phần trong xã hội và trong thời gian đủ dài để phản ánh một phần cuộc sống. Vì vậy, không khó để thấy tam độc này trong thị trường chứng khoán, đặc biệt là với F0.
Nội dung chính
Tham – Lòng tham mù quáng
Cơ bản, chúng ta ai cũng tham. Không tham đã không đi kiếm tiền rồi va vào chứng khoán như cơ hội đổi đời. Điều này không sai, thậm chí là tốt nếu biết biến nó thành động lực một cách hợp lý.
Tuy nhiên với đa số F0, tham gần như là đặc tính điển hình khi suốt ngày thích khoe tím khoe tái, mã này khoẻ mã kia không, mua mua bán bán chỉ mong lãi 5-7% một ngày (quá xã hội đen, cho vay nặng lãi) hoặc thích đua lệnh, FOMO khi được phím bất kỳ con hàng nào theo lời broker là “siêu cổ phiếu.” Có những giai đoạn thị trường về cuối (cuối 2021, đầu 2022), cổ phiếu rác penny nổi lềnh phềnh. “Đầu tư chứng khoán” nghe cho sang chứ thực ra chỉ cần “3 chữ cái để làm giàu.” Việc tham lam này hoàn toàn mù quáng và đây chẳng khác nào mang tiền đi đánh bạc.
Sự tham lam mù quáng rất phổ biến trên thị trường chứng khoán VN, theo ý cá nhân tôi, do cơ cấu thị trường có quá nhiều nhà đầu tư cá nhân và bản chất người Việt tương đối thích đánh bạc, đánh đề. Đặc điểm của nhà đầu tư cá nhân là số vốn nhỏ (vài chục, vài trăm triệu) nên khi lãi 20-30% / năm tính số tuyệt đối ra không bõ (30% của 50tr có 15tr/ năm), trong khi chỉ cần tím tái vài phiên cũng đạt được số lãi này.
Với số vốn nhỏ, người ta cũng bỏ qua luôn yếu tố kiểm soát rủi ro, lỗ 20-30% tính ra cũng chả mấy, nhắm mắt bỏ qua cũng được hoặc gồng lỗ chờ ngày thái lai về bờ.
Vấn đề là trong pha tăng của thị trường thì gồng còn có cơ may về bờ, còn không thì xác định chôn vốn tính bằng năm. Từ đây ta đến với cái thứ hai là Sân
Sân – Giận dữ, thù hận thị trường
“Không ngờ đoạn này Nga đánh Ukraina ác thế”, “Chủ tịch gì chỉ rình úp bô cổ đông”, “M* thằng broker phím hàng láo” – là một vài trong số những câu tôi từng đọc trong các room, diễn đàn cho nhà đầu tư mới. Họ thường đổ lỗi cho hoàn cảnh, tìm lý do này lý do kia để trút giận vào thị trường để thoái thác sự thua lỗ của mình.
Nhiều người đồng cảm, vì nhiều người thua mà, nên dễ đồng cảm với nhau. Và khi được đồng cảm, người thua cảm thấy mình là một khối và trong một đám đông, người ta càng mất đi lý trí của mình. Các câu oán hận, chửi rủa, mạt sát cứ thế tuôn ra. Nhẹ thì ghi lên trên mạng, nặng hơn thì phá vỡ các mối quan hệ cá nhân khác như giận lây sang vợ con, người thân bạn bè.
Sân hận cũng gây ra đố kị, ghen ghét với người khác hoặc với chính bản thân mình. Với người khác, dễ thấy sự so sánh, ghen tị với những người có trạng thái tài khoản tốt hơn mà phớt lờ các cảnh báo chỉ ra từ trước. Với mình, đó là khi không dám đối diện với sự thật rằng mình đã lỗ quá giới hạn và cần cắt cổ phiếu. Cái tôi quá lớn và sự giận dữ khi thua muốn gỡ gạc làm tình hình càng tồi tệ thêm.
Trong cơn giận, người ta khó giữ được lý trí để suy nghĩ thấu đáo về lý do mình sai để sửa đổi, sau này khắc phục. Hoặc cũng có thể nỗi đau mất tiền này quá lớn (đặc biệt khi vay tiền để chơi CK, dùng margin) để F0 có thể chấp nhận nhìn lại mổ xẻ nỗi đau.
Đổ thừa hoàn cảnh, không thừa nhận mình sai sót, dốt hay nặng lời hơn là ngu càng khiến ta đến với cái Si.
Si – Sự ngu dốt, vô minh
F0 cơ bản là dốt. Nghe hơi phũ nhưng mới chân ướt chân ráo vào thị trường nhưng đã đòi làm việc khó thứ 2 thế giới là kiến tiền (việc khó nhất là lấy vợ). Nếu ví thị trường chứng khoán như cuộc chiến tranh thế giới, tay to cá mập là binh đoàn thiện chiến, được huấn luyện bài bản với súng ống xe tăng tên lửa, thì F0 là lũ ngốc mặc khố cầm gậy gộc với mục tiêu ngây thơ “tao sẽ lấy tiền của thằng ngồi trong xe tăng kia.”
Đồng ý rằng F0 của bất cứ cái gì cũng dốt hết, vì có ai dạy hay trải nghiệm gì đâu. Nhưng sự “dốt” của F0 đến từ việc không chịu tìm tòi học hỏi, tư duy ăn sẵn và lười. Rất nhiều lần tôi thấy những câu hỏi ngây ngô đến lạ kỳ của người mang danh “nhà đầu tư chứng khoán” như “con A kháng cự ở đâu”, “nạp tiền vào tài khoản thế nào”, “ơ sao con này không bán được nhỉ (vì cổ phiếu bị hạn chế giao dịch)”, v.v. Những câu hỏi như thế hoàn toàn có thể tìm hiểu qua Google qua vài click. Việc cơ bản còn không làm được thì kiếm tiền thế nào?
Nhiều người còn ngại học hỏi, tìm hiểu. Xem livestream, đi sự kiện chỉ chăm chăm nghe phím mã rồi chúi đầu vào mua mà không (hoặc ít) quan tâm đến các thông tin xung quanh như tình hình thị trường, xã hội vĩ mô, triển vọng ngành, vị thế công ty, v.v. và các dạng phân tích kỹ thuật để chọn điểm mua bán. Dường như thế giới chứng khoán của F0 là màu của sự ngây thơ: đọc báo thấy các tấm gương thành công trên thị trường, đến khi thấy thằng hàng xóm cũng khoe tím tái là vác tiền all in một con nào đó “nghe phím là tốt.” Điều này rất tốt, nhưng là với cá mập muốn thoát hàng!
Để cầm con gà ra chợ mong có con trâu, người ta phải hiểu rất rõ con gà của mình có những gì, giống nào, bao cân, hơn con gà khác ở đâu (biết đẻ trứng vàng chẳng hạn?); phải hiểu chợ hoạt động thế nào, kẻ mua người bán, ai là quản lý chợ, tay nào là giang hồ xdeal với nó chỉ có chết, khi nào đổi gà được lợi nhất (còn bé hay nuôi cho lớn). Đổi con gà có thể không phải được con trâu ngay mà phải qua mấy lớp trung gian như sang con ngỗng, con bê hoặc sọt táo, cuối cùng mới đến đúng thứ người có trâu cần để đổi. Cả quá trình này đòi hỏi nhiều nỗ lực, thời gian, công sức và cả những thất bại phải trả giá đắt.
Nếu chỉ cần đem con gà ra chợ là đổi ngay được con trâu, phố Wall có lẽ đã chuyển thành một ngõ chợ nào đó ở Việt Nam và các nhà đầu tư huyền thoại đang ngồi quây quần xung quanh cái bu gà của mình.
